نه تنها در بین عامه مردم، حتی بسیاری از دارندگان مدارک و مدارج دانشگاهی نیز فال می گیرند و به فالگیرها مراجعه می کنند. اما هنوز محققان علوم اجتماعی کمتر به بررسی این پدیده پرداخته اند. شاید به این دلیل که هنوز فالگیری را به حد کافی مهم یا ارزشمند نمی دانند که درباره آن بیاندیشند و یا اینکه فالگیری را نوعی کنش زنانه غیر مهم می دانند که از حیطه دستور کار آنها خارج است.
مسلما از لحاظ علمی نمی شود پیشگویی ها و گفته های فالگیرها را تبیین کرد و برایش مبنای عقلی ارائه نمود. از این رو، مراجعه افراد به فالگیرها نوعی کنش غیر عقلانی است.دستمزد فالگیر:
فالگیرها اتحادیه ندارند و نهادی هم نمیتواند به دریافتیهای آنان نظارت داشته باشد، یک نکته که از همه مهمتر است، ندادن مالیات و عدم نیاز به سرمایه است.
در جدول زیر قیمت انواع فال در ۱۰ منطقه از تهران و کرج را ملاحظه میکنید:
| فال قهوه | فال ورق | فال تاروت |
تهرانسر | 10.000 | 8000 | - |
قیطریه | 15.000 | 10.000 | - |
کرج | 4000 | - | - |
شهرک راه آهن | 20.000 | - | 15.000 |
مهرآباد | 7000 | - | 4000 |
سردارجنگل | 8000 | - | 8000 |
جنت آباد | 7000 | 5000 | - |
ستارخان | 14.000 | - | - |
میدان توحید | 4000 | 4000 | 4000 |
ونک | 35.000 | 30.000 | 30.000 |
آمارها نشان میدهد برخی فالگیرها مشتریان دائمی و حتی بین چهار تا شش میلیون تومان، درآمد ثابت ماهانه دارند. در حال حاضر طبق اعلام سایت مرکز آمار جمعیت کشور حدود ۷۷ میلیون و ۷۵۰ هزار و ۶۶۹ میلیون نفر است. طبق اعلام پژوهش صورت گرفته، هفت میلیون و ۷۵۰ هزار نفر به فالگیران و رمالان مراجعه می کنند. گرچه این روزها واقعیت نشان میدهد که چیزی بیشتر از ده درصد از ایرانیان به فالگیران مراجعه میکنند.
رییس پلیس آگاهی استان تهران و البرز سال ۹۰ در مورد مبلغی که رمالان از مردم میگیرند گفته بود : بر حسب میزان شهرت و مقبولیت، رمالان مبالغی بین ۲۰ هزار تا ۳۰۰ هزار تومان دریافت و در برخی موارد مبالغ قابل توجهی تا سقف پنج میلیون تومان نیز دریافت میکنند. با احتساب همان مراجعه ده درصد ایرانیان در سال به جادوگران، و با فرض این که به طور میانگین هر فرد (با در نظر گرفتن دفعات دیگر مراجعه به همان رمال یا رمال دیگر) پنجاه هزار تومان تقدیم این فالگیران و رمالان بکند، ایرانیان سالانه ۳۸۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان از درآمد خود را به جیب رمالان و فالگیران سرازیر میکنند.
۱- اعتیاد به فال و ایجاد مشکلات روحی و روانی
به گفته رابعه موحد، روانشناس، افرادی به سراغ فالگیرها و رمالها می روند که سرخورده و عاجز از حل مشکلاتشان هستند و این مسأله نیز بیشتر در جوامع سرخورده و عقب مانده دیده می شود. وقتی این افراد به روانشناس مراجعه میکنند، به آنها گفته خواهدشد که خودشان مسئول نجاتشان هستند و بایدها و نبایدها را به آنها گوشزد می کند. اما فالگیر به آنها وعدهه ایی شیرین می دهد و آنها را متوجه مسئولیت خود نمی کند. این افراد به نوعی پس از مدتی بطور کلی قدرت تصمیم گیریشان را از دست داده و برای هر تصمیم ریز و درشتی ناچار به این افراد روی می آورند؛ و یا پس از عملی نشدن وعدهها ی فالگیر سرخورده میشوند و دیگر سراغ فال نمیروند.
۲- از هم پاشیدگی خانواده ها
نگاهی اجمالی به پروندههای موجود در شعب مختلف دادگاهها نشان میدهد فالگیری و رمالی به عنوان یک معضل اجتماعی و خانوادگی تلقی می شود و بسیاری از خانوادهها قربانی کلاهبرداری شیادان شده و نه تنها اعضای خانواده متحمل پرداخت هزینه های هنگفت برای فالگیری، وردنویسی، جادوگری، بخت گشایی و غیره می شوند، بلکه کانون گرم خانواده نیز دستخوش آسیب هایی خواهد شد. برخی گزارش ها نشان می دهد حدود ۵ درصد از طلاقها با موضوع رمالی، فالگیری و جادوگری در جامعه ارتباط دارد. علاوه بر این، جرایم متعدد دیگری مانند سوء استفاده جنسی، کلاهبرداری و سرقت نیز توسط رمالان رخ می دهد . رییس پلیس آگاهی استان تهران و البرز در این زمینه از سوءاستفاده جنسی رمالان و فالگیران از برخی مشتریان خود خبر داد و گفت: یکی از رمالان به بهانه نوشتن دعا روی بدن زنان برای رفع مشکلات آنان، اقدام به تجاوز به آنها کرده و پروندهای نیز در این زمینه با شکایت ۱۵ زن و دختر تشکیل شده است.
3- کلاهبرداری و ضررهای مالی
از نظر قانون، رمالی، کفبینی و فال گرفتن، امیدوار کردن مردم به امور غیرواقعی و واهی است چرا که فرد پیشگو با حیله و فریب مخاطب خود را امیدوار می کند و از آینده خبر می دهد، از این راه مال وی را میبرد.
سرهنگ عبدالله قاسمی، معاون اجتماعی پلیس آگاهی ناجا، با بیان اینکه اخیرا افرادی برای انجام این کارها کارت ویزیت چاپ میکنند، یکی از شیوه های کلاهبرداری را رمالی عنوان میکند و می افزاید: افرادی مدعی می شوند که میتوانند آینده افراد را بازگو کرده و تغییر دهند در نتیجه با این شیوه اقدام به کلاهبرداری از طعمههای خود میکنند و طبق پروندههای موجود بیشتر افرادی که به دعانویس ها و رمال ها مراجعه میکنند، افراد متمول هستند چون طبقات پایین نمیتوانند هزینه گزافی که این افراد در نظر دارند، پرداخت کنند.
4- آسیبهای جانی
به گفته دکتر مجید ابهری، رفتارشناس اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، رمالان با تجویز طلسم هایی مختلف که از فلز درست شده و یا دادن طلسم های خوراکی مشتریان را امیدوار به انجام نیت میکنند. طلسم این گونه افراد معمولا در نوع خوراکی از اقلام بسیار مجهول و ناشناخته تشکیل می شود. مغز کلاغ، استخوان سگ، پشم کفتار، چشم گربه و اقلامی از این قبیل معمولا اجزای تشکیل دهنده طلسم های خوراکی هستند که در پاره ای از اوقات نه تنها اثر مثبت ندارند، بلکه باعث بیماری، جنون و یا مرگ طرف مقابل می شوند.
دین و فالگیری:
حضرت علی (ع) میفرماید: کسی که سحر بیاموزد، کم یا زیاد، کافر شده است و رابطه او با خداوند به کلّی قطع میشود.
شهید مطهری در مقاله «حماسه حسینی درباره واقعه کربلا» میگوید: در طبقه بندی شناخت و معرفت های بشری، خرافات، شناختی عامیانه تلقی می شود و در گذر نسلها، خرافات جزئی از فرهنگ شده و نسل به نسل انتقال پیدا میکند و متاسفانه مردم تفاوتی میان باورهای غلط و باورهای صحیح قائل نمی شوند. عالمان و اندیشمندان باید با آگاهی بخشی و افزایش معرفت دینی مردم جامعه از گسترش و انتقال این باورهای غلط به نسلهای بعدی جلوگیری کنند. باید توجه داشت، هرچه بیشتر به مسائل دینی پرداخته شود، مبارزه با معضلاتی مانند خرافه تاثیرگذارتر خواهد بود.
دکتر جغتایی، جامعه شناس، میگوید: فال و فالگیری نتیجه اعتقادات خرافی است و افراد دارای اعتقادات خرافی بیشتر به این فرهنگ روی می آورند. هر چند این موضوع در فرهنگ گذشتگان بیشتر قابل مشاهده است به طوری که این فرهنگ در افراد قبیله نشین آفریقایی بیشتر از سایر جوامع دنیا مشهود است.
دکتر قرائی مقدم، استاد دانشگاه و جامعه شناس، اضافه میکند: در مشرق زمین و در کشورهای فقیر که افراد نمیتوانند به امیال و خواسته های خود در حالت واقعی برسند و از سوی دیگر مسوولان نیز توانایی برآورده کردن خواسته های مردم را ندارند، گرایش به خرافات، فال و فالگیری بیشتر می شود و هر چقدر مردم از طبقات پایینتر اجتماع و فقیرتر باشند بیشتر به رمل و اسطرلاب و... روی می آورند. البته فال گرفتن از یک جنبه مثبت است چون مدتی هر چند محدود، به افراد نوعی امید و رضایت خاطر می دهد اما جنبه منفی آن هم این است که افراد را به خرافه و خرافه پرستی بیشتر و پذیرش این موضوع که انسان موجودی منفعل و بلااراده است و در زندگی واقعی خود نقش چندانی ندارد، سوق می دهد.
این جامعه شناس تاکید میکند: خرافات البته متاثر از فرهنگ ما نیز هست و باورهای سنتی ما،خرافه پرستی را توجیه میکند . رواج خرافه گرایی که متاسفانه برخی عناصر فرهنگی نیز آن را تائید می کنند برای جامعه مضر است و مردم را از واقعیات زندگی دور میکند و باعث میشود آنان برای حل مشکلات به رویا و توهم روی بیاورند. نیروی انسانی به هدر می رود و در مجموع جامعه از حرکت و پویایی باز می ماند.
وی می افزاید: متاسفانه اینگونه گرایش ها به دعا و فال انسانها را تقدیری و سرنوشتی بار می آورد به طوری که فرد برای رسیدن به خواسته هایش تلاش نمیکند و خودش را به دست تقدیر می سپارد.
قرائی مقدم اضافه میکند: این افراد در پی محرومیت ها، سردرگمی و نابسامانی های موجود در زندگیشان (حال به هر علتی) مسیر متوسل شدن به خرافه را راه نجاتی برای خود می دانند.
وی مهمترین علل رواج این نوع خرافه در جامعه را افزایش احساس ناامنی و پنهانکاری خصوصیات فردی و روابط اجتماعی میداند.
دکتر مجید کاشانی ، رییس مرکز پژوهش های اجتماعی دانشگاه آزاد گفت : خداوند در قرآن می فرماید: سیر کنید در زمین و ببینید که چگونه دیگران زندگی می کردند و درس عبرت بگیرید. از دیدگاه ادیان مختلف، بزرگان دینی، پیشکسوتان جامعه؛ همیشه ارتباط با آیین ها، سنن، افکار و ایده های گذشته وجود داشته است. این مسئله خود یک عمل به هنجار و ارزشمند است و در حقیقت یک سره است، اما این سره با یک ناسره خلط شده چرا که بین مرز دین به معنای معنویت حقیقی و شبه دین یا خرافات فاصله بسیار اندکی دیده میشود.
او ادامه داد: آمارهای نیروی انتظامی، محاکم قضایی و آسیب دیدگان اجتماعی در شهر تهران، حاکی از آن است که بسیاری از افراد حتی از اقشار ثروتمند جامعه به دلیل اعتقاد به برخی از آثار استفاده از مواد روانگردان، شرکت در برخی از جلسات، استفاده از پیشگویی ها، فالگیری ها زندگی خود را تباه ساخته اند و از طرف خانواده های خود ترد شده اند و به عنوان یک فرد نا به هنجار و آسیب دیده زندگی خوبی ندارند. در مراکز استان ها، شهرهای بزرگ و مناطقی که انبوه جمعیت وجود دارد به واسطه گمراهی ها، زمینه سودجویی مساعد تر است از این رو رسانه ها و مخصوصا صدا و سیمای که متعهد به نظام اجتماعی و ارزش های ملی و اسلامی هستند باید در این زمینه کار کنند و به ترمیم افکار بپردازند.
دکتر کیانوش امینی ،کارشناس مسئول پیشگیری از آسیب های اجتماعی بهزیستی استان مرکزی اظهار داشت: فالگیران چیزهایی را به مردم می گویند که آنها دوست دارند بشنوند؛ لذا باید به این نکته اذعان داشت که بحث خرافات در باور ما وجود دارد و این یک مساله جهان شمول است.
کارشناس مسئول پیشگیری از آسیب های اجتماعی ادامه داد: باورها قوی تر از عقل و منطق آدم ها هستند؛ لذا افراد به دلیل ضعف در تجزیه و تحلیل مساله و به دلیل عدم توانایی در این زمینه بر حسب باورهای غلط فال را انتخاب می کنند.
تبلیغات :
با تبلیغات رنگارنگ، فالگیران و رمالان سفره حیله و تزویر را در عالم مجازی اینترنت، بخصوص برای خانمها گسترده اند. به عنوان نمونه 1000 صفحه وب در بخش فارسی و حدود 170 میلیون نمونه خدمات فال گیری در موتورهای جستجوگر اینترنتی فعال هستند. شبکه های ماهوارهای نیز در تکاپوی ۲۴ ساعته درترویج فال قهوه و فال ورق و خرافه های غیرمسلمانان در سطح وسیعی به فعالیت مشغول اند.
بعلاوه کتب بسیاری نیز درباره راهنمای فالگیری و پدیده های مشابه آن به زبان فارسی ترجمه یا تالیف شده و روشهای متنوعی برای فالگیری به وجود آمده است و به شکلهای گوناگون به آموزش فالگیری پرداخته میشود. برخی گزارشها نشان میدهد حدود 5 درصد از طلاقها با موضوع رمالی، فالگیری و دعانویسی ارتباط دارند. امروزه حتی گروههای شیطان پرست و معنویت های کاذب به پدیده هایی؛ چون فالگیری، دعانویسی و رمالی دامن می زنند و با سوءاستفاده و بازیچه قرار دادن احساسات و عواطف مردم، آنها را نسبت به اعتقادات دینی و باورهای مذهبی سست و بی اراده می کنند تا به خیال خام خود از این راه، آموزههای دینی و الزامات اسلامی را محو نمایند.
راهکار:
1- روحانیت و علمای دین در این میان دارای نقش مهمی هستند متاسفانه جایگاه دعا برای ما به درستی تبیین نشده است . دکتر عبدالرضا علیزاده، جامعه شناس، معتقد است، بررسی عواملی که باعث انحراف ملل میشود و پیشگیری از انتقال تفکرات غلط و رواج خرافات و سحر و جادو به نسلهای بعدی، امری مهم تلقی میشود. به طور کلی رواج چنین اندیشه های باطلی، دینمداری و رستگاری مردم را به خطر انداخته و زندگی دنیوی افراد را نیز به سوی شقاوت می کشاند. باید توجه داشت با اصلاح اینگونه عقاید هر دو بعد زندگی دینی و اجتماعی مردم به سمت و سوی صحیح هدایت می شود و دخالت عالمان و اندیشمندان در این مسئله ضروری است. آن ها باید با آگاهی بخشی و افزایش معرفت دینی مردم جامعه از گسترش و انتقال این باورهای غلط به نسلهای بعدی جلوگیری کنند. باید توجه داشت، هرچه بیشتر به مسائل دینی پرداخته شود، مبارزه با معضلاتی مانند خرافه تأثیرگذارتر خواهد بود.
2- آموزش و بصیرت افزایی در مراکز علمی ، آموزشی و فرهنگی: روسا و مدیران مراکز علمی و آموزشی باید نسبت به توجیح مسائل خرافی و پوچی این موضوعات به خصوص رمالی و فالگیری به افراد زیر مجموعه شان آموزش لازم را بدهند.
محمد جمشیدی، جامعه شناس، راهکارهای فرهنگی در مقابله با فعالیت فالگیران را چنین بیان میکند: مهمترین راهکارهای فرهنگی در مقابله با این معضل، آگاهی بخشی به مردم از طریق برنامه های صداوسیما، بهره مندی از رسانه های مکتوب و نشریات کثیرالانتشار و استفاده از فضاهای آموزشی است.
الهه بیات ،کارشناس علوم اجتماعی اظهار میدارد: اگر فالگیری و رمالی را به عنوان یک پدیده و معضل اجتماعی موجود درون جامعه امروز بنگریم، بی شک فرهنگ سازی و ارتقای سطح آگاهی های مردم آن هم با برنامه ریزی و انجام کار خستگی ناپذیر و طولانی مدت می تواند تنها راه مبارزه ریشه ای با این معضل باشد.
3- نقش مسئولان قضایی و قانونی: مقتضی است مسئولان قضایی و قانونی با تدوین و وضع قانونی قاطع و قضات با صدور احکامی متناسب به جرمی که این افراد انجام می دهند جلوی رشد این مسائل خرافی را بگیرند تا سرنوشت این افراد برای سایر شیادان و کلاهبرداران درس عبرتی برای دیگران شود تا از احساسات مردم و عقایدشان سوء استفاده نکنند.
به گفته دکتر مجید ابهری، اطلاع رسانی و شفاف سازی در کنار برخوردهای قاطع قانونی راهکارهای اساسی ریشه کن کردن این گونه فریبکاران است. در غیر این صورت روز به روز بر تعداد این راحت طلبان مثل غده های سرطانی که بدون هیچگونه زحمت پول های هنگفت بدست می آورند، افزوده می شود.
4- هماهنگی و همکاری نهاد خانواده، مدرسه، نهاد آموزش، رسانه و ... در جریان جامعه پذیری افراد
5- با توجه به اینکه بیشتر افرادی که گرایش به فالگیری دارند، جوانان و به ویژه دانشجویان هستند و با توجه به اینکه در همه دانشگاهها انجمنهای اسلامی و گروههایی دانشجویی وجود دارند، باید مباحث آسیب زا مثل فالگیری و اعتیاد را در جلسات انجمنها و گروههای دانشجویی مورد بحث، بررسی و نقد قرار داده و دانشجویان، با حضور کارشناسان سازمانهای متولی، ساعتها روی این مسئله بحث و نتیجه گیری کنند.
6- ایجاد مراکز مشاوره و راهنمایی در تمامی مناطق کشور به صورت رایگان و یا ارزان قیمت میتواند حجم مراجعات به سودجویان و شیادانی که از عقاید دینی مردم سوءاستفاده می کنند را کاهش دهد.
7- پیشبینی اوقات فراغت سالم برای افراد مستعد بزهکاری، به خصوص نوجوانان و جوانان مناطق آسیب پذیر، تقویت روحیه احساس تعلق و تعهد افراد و همچنین مسئولیت پذیری اجتماعی با دخالت نوجوانان و جوانان در ساز و کارهای اجتماعی و انجام کارهای گروهی و دادن مسئولیت خدمات شهری به افرادی که به نحوی نظم و آسایش مردم را به هم میزنند نیز میتواند تا حد قابل توجهی چاره ساز باشد.
اگر جوانان کشورمان بدانند که آینده در دست خودشان است و با کوشش و تلاش میتوانند زندگی ایده آلی را برای خود فراهم کنند و با توکل به خداوند متعال و اعتقاد عمیق به باورهای دینی و اسلامی به آرزوها و نیازهایشان میرسند، قطعا هیچگاه فالگیر و رمال را تکیه گاه خود نخواهند کرد.
با آموختن مقابله با جهل و نادانی به فرزندان و اطرافیانتان جلوی گمراهی و سردرگمی آن ها در مورد فالگیری وسحر و جادو را بگیرید و نگذارید خرافات بر عقل آن ها غلبه کرده و زندگیشان را به تباهی بکشاند. هزاران سوء استفاده از افراد ساده لو و خرافاتی در این راه ها صورت گرفته از جمله تجاوز ، بی آبرویی ، اخازی و هزاران بلای دیگر.
مواردی مشاهده شده که شخصی ترین اطلاعات فرد را جمع آوری کرده اند و با طلب کردن مبالغ کلان بابت حق السکوت از فرد سوء استفاده شده و هر روزه این ماجرا تکرار میشود!