تاثیر اعتیاد والدین در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

تاثیر اعتیاد والدین در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

اعتیاد چیست ؟ اعتیاد یک بیماری اصلی، پیش رونده و کشنده است. این عارضه، نوعی ارتباط تسکین دهنده با یک مادۀ روان گردان یا تأثیر گزار بر ذهن یا رفتاری که مارا در برابر میل بیش از حد، ناتوان می کند است. اعتیاد به عنوان حالتی که در آن بدن انسان برای انجام فعالیت های

عادی خود به یک ماده یا یک رفتار خاص وابسته می شود ، تعریف شده است. زمانی که که ماده مورد نیاز در اختیار بدن قرار نمی گیرد یا انجام رفتاری که شخص معتاد بدان وابسته شده است امکان پذیر نمی باشد، نتیجه کار بروز علائم خماری یا محرومیت است. اعتیاد را

می توان اجبار به انجام کاری تعریف کرد که فرد از پی آمدهای زیانبار آن آگاه است. حتی والدین، همسر و دیگر نزدیکان فرد معتاد به راحتی این واقعیت را که اعتیاد نوعی بیماری است نمی پذیرند. علت این امر آن است که این افراد نیز از لحاظ احساسی درفرایند بیماری فرد معتاد درگیر هستند. با آنکه از واژه “اعتیاد” اغلب در اشاره به وابستگی به مواد مخدر یا مشروبات الکلی استفاده شده و تحت عنوان اعتیاد به مواد نیز از آن یاد می شود ، این احتمال نیز وجود دارد که انسان به فعالیت های دیگری چون قمار، پرخوری، روابط جنسی، تماشای تصاویر مستهجن یا حتی خریدهای بی مورد و بیش از اندازه معتادشود. این گونه اعتیاد ها تحت عنوان اعتیاد های رفتار یا فرایندی نام برده می شوند. بنا به تعریفی که انجمن آمریکایی درمان اعتیاد از واژه اعتیاد ارائه داده است: “اعتیاد یک بیماری اصلی و مزمن است که در مدارهای پاداش، انگیزه و حافظه و دیگر اجزاء مربوطۀ مغز اختلال ایجاد می کند. این اختلال ها به ایجاد ویژگی های

جسمی، روانی، اجتماعی و روحی در انسان منجر می شود.” بروز چنین حالت هائی در انسان سبب می شود که وی برای دستیابی به پاداش (لذت) یا تسکین به مصرف یک مادۀ مخدر یا انجام رفتاری مخرب و ویرانگر روی آورد. علائم بارز اعتیاد، مختل شدن کنترل رفتار، میل شدید به مصرف و ناتوانی در پاک ماندن مداوم و کاهش قدرت شناخت مشکلات جدی رفتاری و مناسبات و ارتباط بادیگران است. اعتیاد نیز همانند دیگر بیماری های مزمن ممکن است چرخه های لغزش و قطع مصرف را شامل شود. اگر اعتیاد درمان یا با فعالیت های بهبودی همراه نشود حالت پیش روندۀ آن ممکن است باعث معلولیت مغزی یا حتی مرگ شود.

انواع اعتیاد

۱- اعتیاد به مواد –مانند اعتیاد به تریاک، اعتیاد به شیشه، اعتیاد به هروئین، اعتیاد به الکل اعتیاد به مواد مخدر اغلب با عوارض و نشانه های

خماری، در مواقعی که مصرف مواد به طور ناگهانی و یکباره قطع می شود همراه است. اعتیاد جسمی در عین حال باسازگار شدن بدن انسان با مواد مخدر یا همان تولرا نس همراه است و همین امر سبب می شود که ما برای دستیابی به نشئگی قبلی میزان مصرف خود را دائمأ افزایش دهیم. علائم رایج و متداول خماری عبارتند از: لرزش، اسهال و تهوع یا دل پیچه. سرعت وابسته شدن به انواع مواد به نوع مادۀ مصرفی، دفعات و فواصل مصرف، شیوه های مصرف و ویژگی های

ژنتیکی و روانی افراد بستگی دارد .

۲- اعتیاد های رفتار –مانند اعتیاد به غذا، اعتیاد به سکس اعتیاد به کار، اعتیاد به قمار، هم وابستگی و خود آزاری ( قطع عضو) اعتیادهای رفتاری یا فرایندی الگوهای رفتاری هستند که چرخه ای مشابه اعتیاد به مواد دارند. نخست اینکه ما از انجام یک رفتار احساس لذت

می کنیم و سپس آن رفتاررا به عنوان روشی برای بهتر نمودن تجارب زندگی خود انتخاب می کنیم و سرانجام از همان رفتار به عنوان ابزاری برای تحمل اضطراب و استرس ادامه می دهیم. فرایند تلاش برای لذت بردن از آن رفتار همواره شتاب بیشتری پیدا می کند و دفعات پرداختن به رفتار مورد نظر، بیشتر و بیشتر شده و این حالت آئین و مراسمی خاص به خود می گیرد تا اینکه سرانجام به بخش عمده ای از زندگی روزمرۀ ما تبدیل می شود. پس از معتاد شدن به آن رفتار همواره وسوسه پیدا می کنیم تا آن رفتار را با وجود

پی آمدهای زیانبارش تکرار کنیم. این گونه اعتیادها جنبه واقعی دارند و در بسیاری از بخش‌های زندگی ما مشکلاتی به بار می آورند. چنین اعتیادهائی همانند اعتیاد به مواد به روابط ما با دیگران آسیب می رسانند و فردی که رفتار معتاد گونه دارد روابط خود با دیگران را قربانی رفتار اعتیاد آور خودکرده و سبب

می شود تا اعتماد اعضای خانواده اش از وی سلب شود. ایشان همچنین در زندگی اعضای خانواده، بستگان و دوستانش مشکلات جدی ایجاد می کنند. شواهد فزاینده ای وجود دارند که نشان می دهند اعتیاد رفتاری نیز همانند اعتیاد به مواد فعالیت عادی مغز را مختل می سازد اما باید برای مشخص شدن تاثیر اعتیاد رفتاری بر فعالیت و عملکرد مغز تحقیقات بیشتری صورت گیرد. خوشبختانه برای کسانی که از اعتیاد رفتاری رنج می برند برنامه ها و انجمن هایی وجود دارند که در بهبود یافتن این معتادان بسیار موثر هستند.

تفاوت میان عادت و اعتیاد

بسیاری از ما انسان ها به مصرف یک ماده یا پرداختن به فعالیتی خاص عادت می کنیم اما از این بابت صدمه ای به ما وارد نمی شود چون می توانیم هر زمان که اراده کنیم مصرف یک ماده اعتیاد آور یا پرداختن به یک فعالیت خاص را متوقف کنیم. آنچه اعتیاد را از عادت متمایز و متفاوت می سازد این است که ما ماده مورد نظر یا رفتار خاص را با وجود پی آمدهای منفی آن که کاملا قابل پیش بینی و جدی هستند، همچنان ادامه می دهیم. ١. عادت با داشتن انتخاب همراه است. فردی که به مصرف یک ماده یا پرداختن به فعالیتی عادت کرده است می تواند هر زمان که اراده کند از عادت خود دست بردارد. ٢. اعتیادبا مسائل روانی و جسمی همراه است . فرد به دلیل ابتلا به بیماری اعتیاد، اراده خود را از دست داده و علیرغم آگاهی از پی آمد های زیانبار مواد مخدر یا رفتار اعتیادآور، همچنان به آن ادامه می دهد.

تاثیرات اعتیاد بر کودکان

یک فرد معتاد می تواند زندگی سایر اعضای خانواده خود را کاملاً از هم گسیخته نموده وآسیب هایی ایجاد کند که اثرات آن تا پایان عمر باقی بماند. بیماری اعتیاد یکی از والدین، نه تنها زندگی خود آن ها را به ویرانی می کشد، بلکه اثرات بسیار شدیدی نیز بر روی فرزندان آنها

می گذارد. در ادامه تعدادی از اثرات مخرب بیماری اعتیاد بر روی فرزندان پدر یا مادر معتاد شرح داده شده است:

بسیاری از کودکانی که والدین معتاد دارند از عوارض و کمبودهائی چون عدم اعتماد به نفس کافی، تنهایی، احساس گناه، ناامیدی ودرماندگی، نگرانی از رها شدن به حال خود و افسردگی مزمن رنج می برند. بسیاری از کودکان خود را مقصر و مسئول مشکلات والدین خود دانسته و فکر می کنند که آنها باعث شده اند تا پدر یا مادر و یا هر دو آنها معتاد شوند. بیشتر فرزندان افراد معتاد به خاطر اینکه پدر یا مادرشان همواره بر مصرف مواد متمرکز بوده و عشق و محبت کافی را به آنها نداده و از تامین کردن نیازهای عاطفی آنان غافل بوده اند، در سنین بزرگسالی بیشتر به سمت اعتیاد به مواد، یا اعتیادهای رفتاری گرایش پیدا می کنند تا از این طریق بتوانند نیازهای ارضا نشده خود را برطرف کنند.

کودکان خردسال والدین معتاد ممکن است دچار کابوس و خواب های آشفته شده یا دچار شب ادراری شده و بی اختیار گریه کنند. این احتمال نیز وجود دارد که آنها دوستی برای خود نداشته و به همین دلیل از رفتن به مدرسه نیز وحشت داشته باشند. فرزندان بزرگسال تر ممکن است از عوارض ناشی از افسردگی مانند وسواس برای نشان دادن شخصیتی کامل و بی نقص، جمع کردن چیزهای بیهوده و

بی مصرف، دوری کردن از دیگران یا کمرویی بیش از اندازه رنج ببرند. مطالعات نشان می دهد به دلیل این که فرزندان افراد معتاد فکر می کنند که با دیگران تفاوت دارند، شخصیت ضعیفی از خود به نمایش گذاشته و رفتاری شبیه به والدین معتادشان از خود بروز می دهند. فرزندان نوجوان والدین معتاد نیز ممکن است دچار انواع ترس های شدید و اضطراب شوند.

فرزندان والدین معتاد در بیشتر مواقع در مدرسه مشکل دارند. محیط نابسامان و متشنج خانه باعث می شود که فرزندان نتوانند درس بخوانند و تکالیف خود را انجام دهند. این احتمال نیز وجود دارد که آنها به علت ناتوانی در بیان کردن نیازها و خواسته هایشان، با مشکلات و افت تحصیلی روبرو شوند. اغلب فرزندانی که والدین آنها معتاد هستند، در محیط مدرسه

نمی توانند با معلمان و همکلاسی های خود ارتباط برقرار کنند. آنها معمولاً مردود شده و پس از درجا زدن پی در پی در یک دوره تحصیلی، عاقبت ترک تحصیل می کنند.

برخی از فرزندان والدین معتاد، به

عادت هایی مثل دروغگویی، دزدی ، دعوا کردن و فرار از مدرسه روی می آورند. این گونه کودکان در محیطی بسیار آشفته و نابسامان زندگی می کنند. آنها نمی دانند که والدین معتاد آنها چه رفتاری ازخود نشان خواهند داد و نمی توانند رفتار والدین خود را پیش بینی کنند، به همین دلیل نمی دانند که خودشان باید چه رفتاری داشته باشند. آنها خود را مسئول معتاد شدن والدین خود دانسته و فکر می کنند که اگر رفتار خوبی داشته باشند و خوب درس بخوانند می توانند والدین خود را از مصرف مواد منصرف کنند. آنها برای دفاع از خود کارهای خطرناک و خشونت آمیزی انجام می دهند. جلب رضایت دیگران و نشان دادن رفتاری بسیار خوب ازجمله اقدامات دیگری است که آنها برای در امان ماندن از خشم والدین خود انجام می دهند. بیشتر کودکانی که والدین معتاد دارند از اینکه نمی توانند پدر و مادر خود را از مشکلات ناشی از اعتیاد نجات دهند احساس گناه می کنند .

فرزندان بزرگسال که والدین آنها معتاد هستند، به دلیل بزرگ شدن در یک خانواده معتاد، اغلب از درک و شناخت ریشه مشکلات و گرفتاری های خود عاجز هستند. بسیاری از آنها دچار مشکلاتی مانند افسردگی، پرخاشگری و بی قراری می شوند. بررسی ها نشان داده است که اغلب آنها به مصرف انواع داروهای روانگردان روی آورده و نمی توانند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنند. غالبا آنها نیز مانند والدینشان افرادی شکست خورده و درمانده هستند که در بیشتر مواقع شغل های پیش پا افتاده برای خود انتخاب می کنند و تقریباً همه آنها نوعی برداشت منفی از خودشان دارند. فرزندان بزرگسال والدین معتاد احساس می کنند که افرادی بی ارزش و پر از عیب و نقص هستند. آنها ممکن است در زندگی زناشوئی خود نیز با مشکل روبرو شوند؛ چراکه پدر یا مادر معتادآنها فرد بی مسئولیتی بوده است که از تامین نیازهای اولیه فرزندانش خودداری کرده است.

تاثیر اعتیاد بر پیشرفت تحصیلی :

محمود رجبی، “روانشناس″ در خصوص تاثیر اعتیاد والدین بر فرزندان به “تابناک”

می گوید: اعتیاد، علاوه بر یک سری آثار منفی که بر خود فرد معتاد می گذارد، معمولا خانواده را نیز با فشارهای روحی و صدمات مالی مواجه می کند. معتادان اغلب انسان هایی بی ثبات هستند و با رفتار هایی چون نقل مکان متعدد از خانه، زندگی خانواده را مغشوش می کنند. این بیماران در برخورد با مشکلات در بیشتر مواقع توجه به خانواده را از دست می دهند. کودکان خانواده های معتاد در خانه ای بزرگ می شوند که بدرفتاری، طرد و بی توجهی در آن از جمله امور روزمره است و از این رو دچار آسیب هایی جدی در زندگی خود می شوند. کودک آزاری از جمله موارد شایع در خانواده هایی است که هر دوی والدین دچار اعتیاد هستند.

به علت این که این کودکان و نوجوانان زیر دست والدینی فاقد صلاحیت های والدینی رشد می یابند، اغلب در درس ها موفق نیستند و قوانین اجتماعی را رعایت نکرده و روابط اجتماعی مناسبی ندارند. همچنین شمار زیادی از این کودکان دچار مشکلاتی چون اضطراب، افسردگی، خود کم بینی، لجاجت ( در مقابل والدین، معلمین و دیگر بزرگتر ها) و حتی ایدز هستند.

در نتیجه می توان گفت اعتیاد اثرات خود را بر کودکان و دانش آموزان دارای والدین معتاد به صورت افسردگی، خود کم بینی می گذارد و باعث افت شدید تحصیلی می شود و اگر تدارکات لازم داده نشود دانش آموزان دارای والدین معتاد به سمت اثرات مخرب تر گرایش پیدا می کنند.

کمک به فرزندان معتادان

واضح است که فرزندان معتادان به حمایت نیاز دارند. برخی از ما در فامیل، یا همسایگی خود کودک یا نوجوانی را می بینیم که در چنین شرایطی زندگی می کند و تصمیم می گیریم که به او کمک کنیم تا بخشی از مشکلات خود را حل کند.

فاطمه رستمی،”روانشناس″، در خصوص آن چه که برای این کودکان و نوجوانان پیش می آید و این که ما چه کارهایی می توانیم برایشان انجام دهیم به “تابناک” می گوید:

بارها والدین معتاد به فرزندشان قول می دهند

که اعتیاد خود را کنار گذارند و این گونه نور امیدی در نوجوان به وجود می آید اما هر بار این امید به ناامیدی مبدل می شود و این امر تاثیری منفی بر روحیه نوجوان می گذارد. امید فرزندان به ترک اعتیاد والدین و دل خوش کردن به قول های آن ها مبنی بر ترک مواد مخدر در اکثر موارد نتیجه ای جز یاس ندارد. درچنین شرایطی فرزندان خود را به خاطر این که نتوانسته اند والدینشان را ترک دهند مقصر می دانند.

کودکان و نوجوانانی که دوست دارند والدینشان اعتیاد را کنار گذارند شروع به نصیحت کردن آن ها می کنند و سعی

می کنند توجه بیشتری به آن ها داشته باشند تا مشکلاتشان را حل کنند. همچنین ممکن است یک زندگی خیالی برای خود بسازند و زندگی خود را آن گونه که آرزو می کنند برای دیگران تعریف کنند.

اغلب فرزندان دوست ندارند که درباره اشتباهات و ضعف های والدین آن ها به طور مستقیم با آن ها صحبت شود. پس نباید این کار را کرد چرا که این امر ممکن است با واکنش تدافعی آن ها مواجه شود و آن زمان دیگر پای صحبت های شما نمی نشینند. پس بهتر است تا به طور غیر مستقیم درباره رفتار های طبیعی یک معتاد و راه های مقابله با مشکلاتی که پیش

می آورند صحبت کنید و اسمی از والدین آن ها در کلامتان نبرید.

کودکان اغلب از حقوق انسانی خود مطلع نیستند و نمی دانند که چه نوع تنبیه هایی حق آن ها

نیست. اگر نشانه های کودک آزاری را در آن ها می بینید باید برایشان توضیح دهید که چه نوع رفتار هایی از سوی والدین، با حقوق کودکان در تضاد است. اگر می خواهید به آن ها کمک کنید باید به این کودکان یا نوجوانان بگویید که کودکانی که مورد آزار قرار می گیرند می توانند با چه سازمان هایی تماس بگیرند و شماره های آن ها را به او بدهید. اگرچه بهتر است به آن ها یاد دهید که کودکانی که مورد آزار قرار می گیرند باید با یکی از بزرگتر هایشان مثل معلم یا عمو و خاله خود صحبت کنند.

اگر می خواهید به فرزندان معتادان کمک کنید سعی کنید تا تعریف درستی از اعتیاد برای آن ها ارائه دهید و آن ها را با آن چه که برای مهم ترین افراد زندگیشان پیش آمده آشنا کنید. اگر از شما سوال پرسیدند سعی کنید تا در کوتاه ترین الفاظ ، روشن ترین پاسخ ها را به آن ها ارائه دهید و تا هر جا که سوال داشتند، کمکشان کنید تا بهترین جواب ها را دریافت کنند. برایشان شرح دهید که اعتیاد نوعی بیماری است که

می تواند درمان شود و بگویید که چه متخصصانی می توانند این بیماری را درمان کنند و چگونه این کار انجام می شود.

بدون آن که آن ها را بدبخت بدانید، تشویقشان کنید که حس خودشان را از زندگیشان بازگو کنند. کودکان و نوجوانانی که با سوء مصرف مواد مخدر در خانواده های خود مواجه هستند اگر بتوانند با کسی درباره احساسشان صحبت کنند، شانس بزرگی را به دست آورده اند. در چنین شرایطی آن ها با کسی که به او اعتماد کرده اند هم صحبت می شوند و از راهنمایی های او استفاده می کنند. بنابراین به آن ها کمک کنید که بتوانند شخصی مورد اعتماد که می تواند به آن ها کمک کند را پیدا کنند تا با او صحبت کنند.

از سوی دیگر، روند درمان اعتیاد یک روند طولانی است و اغلب فرزندان دچار تردید به نتیجه درمان هستند و از این بابت دچار اضطراب می شوند. اگر می خواهید به آن ها کمک کنید برایشان توضیح دهید که روند درمان این بیماری طولانی است. زندگی با والدین معتاد به نظر غیرقابل تحمل می آید اما اغلب این کودکان و نوجوانان با عشق و صبوری سعی دارند تا این سختی ها را تحمل و مدیریت کنند.

شما باید به این کودکان و نوجوانان یاد دهید که از خود مراقبت کنند. آن ها چاره ای ندارند جز این که زود تر از هم سن و سال های خود بزرگ شوند و از خود محافظت کنند. نوع غذایی که باید بخورند و نحوه جلوگیری از سوء تغذیه را یادشان دهید. اگر پولی به آن ها

می دهید نگهداری پول ها دور از دسترس والدین و مدیریت خرید را نیز به آن ها یاد دهید و البته گاهی آن ها را نوازش کنید تا لذت نوازش شدن را نیز بچشند.

فهرست منابع

۱- نداف، علی و همکاران، ۱۳۸۷، نشریه رفاه اجتماعی

۲- امیری، محمد و همکاران، اعتیاد و سلامت اجتماعی، ۱۳۸۹ مجله تندرستی

۳- سایت تاثیرات مخرب اعتیاد

۴- سایت همره هم برای بهبودی از اعتیاد،

۵-مرکز ملی مطالعات اعتیاد